افت تحصیلی

مقدمه:

      ازآنجائیکه آموزش وپرورش کلیدتوسعه همه جانبه جوامع بشری است ،یکی ازاساسی ترین وظایف ومأموریتهای خودرا تربیت انسانی کیفی،توسعه یافته ومولدمی داند.نیروی انسانی کارآمدباتأکیدبردانش،مهارت واندیشه های بلندموجب تحول وپیشرفت جامعه                      می شود.تغییروتحولات دنیای کنونی ایجاب می کندکه دستگاه تعلیم وتربیت ازطریق تدارک زمینه های تربیتی،شایستگیهای لازم رادرافرادبرای تامین سعادت ونیکبختی جامعه فراهم نماید،تادانش آموزان بتوانندبه رشدعلایق ،استعدادهاوتوانمندیهای خودپی ببرند.

 ایجادارتباط وانگیزه سازی

      «هنگامی که دلهانشاط یافتند،علم وکمال رادرآنهابه ودیعه بگذاریدوهرگاه ازنشاط تهی وگریزان شدند،آنهاراوداع کنید؛زیرادلهادرچنین حالتی آماده ی فراگیری علم نیستند.»(بحارالانوار،جلد78،ص 379)جان دیوی،دانشمندمعروف تعلیم وتربیت نیزدرموردعلاقه وانگیزه های درونی فراگیرندگان می گوید:«علاقه ،جرقه ای است که بدون آن شعله یادگیری فروزان نمی شود.»اوعلاقه کودک رادرچهاربخش دسته بندی می کند:

1- علاقه به گفتگووبرقراری ارتباط 2- علاقه به سردرآوردن ازچیزها 3- علاقه به ساختن 4- علاقه به کارهای هنری.

مهارتهای انگیزه سازآغازین بسیارفراوان است ودرزیر،به بعضی ازآنهااشاره می شود:

1- نمایش دادن یک فیلم کوتاه   2- نشان دادن چیزی جذاب 3- یک اقدام غیرعادی وسئوال برانگیز 4- نقل داستانی کوتاه 5- بهره گیری ازافرادخارج ازکلاس 6- ارائه ی یک گزارش کوتاه   7- استفاده ازشعروتمثیل 8- پرسش تحریک آمیز   9- تغییرمکان وزمان تدریس       10- اجرای یک نمایش کوتاه(فضلی خانی،1384،ص 44-43) .

عوامل ایجادانگیزش

      نظریه های معاصر انگیزش باتمرکز برفرآیندهای شناختی وعاطفی،چنین بیان می کنندکه این فرآیندها،اعمال انسان رابرمی انگیزند،جهت دهی می کنندوتداوم می بخشند.یکی ازفرآیندهای انگیزش به نام «خودکارآمدی ادراک شده» می باشد.خودکارآمدی،به باورهای افراددرموردقابلیت های خوددریادگیری وانجام رفتاردرسطحی معین مربوط                               می شود ]بندورا،1986،1997[ تحقیقات زیادی نشان داده اندکه خودکارآمدی برانگیزش، یادگیری وپیشرفت تحصیلی تاثیرمی گذارد] پاجارس،1996،شانک،1995[ .

      دانش آموزانی که دریادگیری وانجام تکلیف ،احساس کارآمدی دارند،درمقایسه با دانش آموزانی که نسبت به قابلیت های یادگیری خودشک وتردیددارند،درسطح بالاتری پیشرفت         می کنند،آماده ترهستند،باجدیت بیشتری فعالیت می کنندواستقامت بیشتری نیزدارند.

استین برگ،براون ودون بوسچ(1996)تعدادی از دانش آموزان را از زمان ورودبه دبیرستان تاسال آخرزیرنظرگرفتندودرالگوهای رشدی تاثیرهم سالان بربسیاری ازفعالیت ها،ازجمله عملکردوانگیزش تحصیلی رامشاهده کردند.تاثیرات هم سالان درطول کودکی زیاد              می شودودرآخر دوران راهنمایی واوایل دبیرستان به اوج خودمی رسد.سپس درطول دبیرستان کم می شود.زمان اصلی تاثیرگذاری بین سن12 تا16 سالگی است یعنی همان زمانی که درگیری والدین درفعالیتهای بچه کاهش می یابد.استین برگ وهمکارانش دریافتند،آن دسته ازدانش آموزانی که درگروههایی باجهت گیری تحصیلی،پذیرفته می شوند،نسبت به دانش آموزان عضودرگروههایی باجهت گیری غیرتحصیلی ویاکم تحصیلی،پیشرفت بهتری دارند.

مبانی روانشناختی افت تحصیلی وراه های ایجادانگیزه تحصیلی

1- شرایط آموزشی وامکانات مطلوب تحصیلی:درصورتی که ازحواس مختلف انسان برای یادگیری استفاده شود،مسلماًیادگیری راحت وعمیق صورت                  می گیردوشرایط وامکانات آموزشی به تحقق این امرکمک شایانی می کند.عدم امکانات مطلوب تحصیلی وشرایط آموزشی معمولا عواملی هستندکه درایجادافت تحصیلی دخیل می باشند.امکاناتی ازقبیل مدرسه،کلاس،کتابهای درسی مناسب وبهره مندی ازمعلمان باسوادوکارآمد،همه ازعواملی اندکه باعث ایجادانگیزه تحصیلی        می شوند.

2- شرایط فیزیولوژیک یادگیرنده:معمولاًشرایط فیزیولوژیک دانش آموزان درمدارس ماموردغفلت قرارمی گیرند،بعضی دچارضعف شوایی هستند(حدود2درصدسخت شنواهستند).بعضی ضعف بینایی دارند.مساله دیگرگرسنگی کودکان است.تحقیقات نشان داده است دانش آموزانی که ازتغذیه مناسب برخوردارند،کمتردچارافت تحصیلی می شوند.

3- شرایط روانی- حرکتی:مانند دانش آموزانی که مبتلابه صرع                                  می باشند(حدود2درصداز دانش آموزان مدارس ماصرع دارند)یا دانش آموزانی که دچارلکنت زبان هستند.ازآنجاکه                                                                          نمی توانندافکارخودرابازگوکنند،دائماًدرفشارروانی ،اضطراب وتنش به سر                 می برند.گروه دیگر دانش آموزانی هستندکه به فلج مغزی دچارهستند.این قبیل کودکان لزوماًعقب مانده نیستندبلکه برخی ازآنهاتیزهوش نیز هستندوافت تحصیلی آنهابه دلیل این است که فاقدحرکت هستند.برای ایجادانگیزه دربین این گروه ازدانش آموزان بایدآنهاراشناخت وبه صورت جداگانه درآنهاایجادانگیزه کرد.

4- سازش نایافتگی رفتاری:دانش آموزانی که به ناسازگاری عاطفی مبتلاهستند،ازنظررفتاری بامحیط سازش ندارندوازیک تعامل بین فردی به نحومطلوب برخوردارنیستند.99 درصدازاین کودکان درمدارس چون سازگاری بامحیط خودندارند،افت تحصیلی بیشتری دارند.به طورکلی رفتارهایی ازقبیل (بیش فعالی،بی توجهی،کمرویی،درخودفروماندگی وپرخاشگری)همه تحت عنوان سازش نایافتگی رفتاری خوانده می شوندودرایجادافت تحصیلی موثرند.

5- شرایط عاطفی وروانی: .مطابق تحقیقات انجام شده دانش آموزان دلایل متفاوتی برای ترک تحصیل بیان داشته اند.دلایل مربوط به مدرسه 77% ،دلایل خانوادگی34%،دلایل کاری32%(برکتولد و همکاران،1998)خاص ترین دلایل هم:عدم علاقه به مدرسه 46%،مردودی39%،عدم ارتباط خوب بامعلم29%،پیداکردن کار27%بودند(پوریان،1383، ص 36).

 راههای کاهش افت تحصیلی وافزایش انگیزه:

       برای مقابله باافت تحصیلی وایجادانگیزه دربین دانش آموزان،برنامه ریزی درازمدت وزیربنایی نیازاست.برنامه هایی که براساس واقعیت های اجتماعی باشندوضمانت اجرایی به عنوان یکی ازاصول برنامه ریزی آموزشی راداشته باشند.

الف- برنامه های درازمدت یابنیادی:این برنامه هاتدابیرزیربنایی است که  یک سیاست کلی رادرنظام آموزشی می طلبد.برخی ازجزئیات این روشهاعبارتنداز:

1- تجدیدنظردرنظام آموزشی.

2- کاهش تعداددانش آموزان هرکلاس.

3- ارزیابی هوشی دانش آموزان قبل ازدبستان.

4- فراهم کردن امکانات آموزش وپرورش.

ب:برنامه های کوتاه مدت :جزئیات این برنامه هابه شرح زیراست:

1- تهیه به موقع کتابهای درسی وفراهم آوردن وسایل کمک آموزشی.

2- همکاری نزدیک اولیاءمدرسه ووالدین.

3- ارزیابی عملکردمعلمان وتشویق معلمان کارآمد.

4- تقویت انگیزه های درونی دانش آموزان .

همچنین تغییردرنگرش های آموزشی معلمان،تغییردرسبک های مدیریتی مدارس،نوآوری در روشهای تدریس،اصلاح فرایندهای یاددهی- یادگیری وتوجه به مشارکت مردمی                          می توانددرکاهش مسائل آموزش وپرورش وافزایش انگیزه تحصیلی مثمرثمرباشد.

      بهره گیری ازمطالعات تطبیقی یعنی استفاده ازتجربیان سایرکشورها دراین زمینه                    می تواندموثرباشدبه عنوان مثال درهندراههای زیررابه کاربرده اند:

1- روش های موثرتدریس عرضه گردید.

2- بازآموزی معلمین آغازشد.

3- بین معلمین و والدین رابطه نزدیک ترایجادشد.

 عمده ترین دلایل افت تحصیلی:

1- عوامل فردی:شامل هوش،توجه ودقت،انگیزه،هیجانات وآشفتگی های عاطفی ،نارسایی های جسمی.

2- عوامل خانوادگی:شامل روابط خانوادگی،فقرمالی واقتصادی،فقر فرهنگی والدین،فقدان والدین یاوالد.

3- علل آموزشی مدرسه:شامل شیوه تدریس معلم،برنامه درسی مدرسه ،پیشداوری معلم ،شرایط فیزیکی کلاس،ارزیابی های نادرست معلمان ازعملکرد دانش آموزان ،پایین بودن نسبت معلم به دانش آموزان ،کمبودمعلمان مجرب ،آموزش دیده وعلاقمندبه تدریس وتحت پوشش قرارنگرفتن دانش آموزان واجب التعلیم(شیخ،1368، ص 12).

      راههای عملی معلمان درافزایش انگیزه تحصیلی دانش آموزان:

     معلمان خوب به دنیانمی آیند،بلکه ساخته می شوند.معلمی، به دانش ومهارت وسیعی نیازاست تاآموزش ویادگیری تضمین شود.ماخودرادراختیار یک پزشک،وکیل و...قرار                                نمی دهیم مگرآنکه حداکثراعتمادرابه مهارت اوپیداکنیم.بنابراین معلمی که مهارت خودرااثبات کند،دانش آموزان بیشتربه اواعتمادمی کنندوبرای شرکت درکلاسهای اوعلاقه وانگیزه کافی پیدامی کنند.معلمان علاوه برمهارت بایدازصفات مختلفی نیزبرخوردارباشند،درمورددانش آموزان اطلاعات کافی داشته باشند،ازکارخودلذت ببرند.آنهاچنان بایددرکارخودیعنی آموزش وپرورش دانش آموزان غرق شوندکه به نقاشان درحالت خلق آثارهنری ،شباهت پیداکنند.معلمان بایدخلاق باشندومشکلات خودراباابداع روشهای تدریس وتدوین موادآموزشی مناسب حل کنندتادر دانش آموزان انگیزه ی بیشتری برای تحصیل ایجادکنند

      یک دانش آموزدردوموقعیت ،دورفتارکاملاًمتفاوت رانشان می دهدوانگیزه اودردرآن دوموقعیت متفاوت است.این تغییررفتاردرفضاهاییکه معلمین گوناگون درکلاس ایجاد                 می کنند،نیزمنعکس است.نحوه ی رفتاردانش آموزدرکلاسهای مختلف وعلایق وانگیزه های آنهادرحضورواستفاده ازکلاس ،حاصل فضاهای متفاوت آنهاست .فضاهای ساخته شده توسط برخی معلمین،سرشارازتحرک ،پرسشگری،شادابی ورضایت است؛درحالیکه فضای ساخته شده توسط برخی دیگر ازمعلمان مملوازسردی،بی انگیزش،ملامت ونفرت است.

      برقراری رابطه مطلوب با دانش آموزان ،پذیرش وتاییدآنها،برآنهازیادخرده نگرفتن،به نظرات آنهاتوجه کردن،باهمه عادلانه رفتارکردن وبه دانش آموزان خاص اظهارعلاقه بیشتری نکردن،شوخ طبع وخوش اخلاق بودن،ایجادفعالیتهای متنوع کلاسی،ایجادمحیطی صمیمی وبه دورازاستبداد،باعث ایجادمحیطی پرانگیزه درکلاس برای دانش آموزان می شود.  باایجادفعالیتهای متعددمانع ازبروز مشکلات انضباطی وبی انگیزگی درکلاس شود.معلم درکلاس باصدای بلندوواضح صحبت کند،بایستدوحرکت کند،ازفعالیتهای کلاسی طولانی وخسته کننده بپرهیزد.هنگام توضیح مطالب ناملموس وانتزاعی مثالهای بیشتری بزندتا دانش آموزان بیشتررغبت به گوش کردن داشته باشند.به حضوروغیاب دانش آموزان توجه نمایند،اجازه ندهدکلاس توسط یک یادونفر دانش آموزتسخیرشود.به جای ارتباط مداوم معلم بادانش آموز،سعی شودتاگاهی دانش آموزان بایکدیگرارتباط برقرارکنند،حداکثرامکانات برای دانش آموزان فراهم شود.معلمان بایدقادرباشندقدرت تفکر دانش آموزان راپرورش دهند،رشدآنهاراتسهیل نمایند،به خوبی ازعهده اداره کلاس برآیند،درس رادرکیفیتی بالاعرضه کنند،یادگیری دانش آموزان راارزیابی کنندبایددرس راطوری طراحی کنندکه اطلاعات یک درس ،درس های قبل راکامل کندومبنای یادگیری آینده راتشکیل دهدتا دانش آموزان علاقه ورغبت بیشتری برای ادامه بحث داشته باشند.بایدبه تفاوتهای فردی وشناختی دانش آموزان آگاهی داشته باشندوبه این تفاوتهاتوجه کنند.به دانش آموزان دارای افت تحصیلی توجه ویژه ای داشته باشندوجلسات مشاوره برای آنهاترتیب بدهند.ازدانش آموزان کم علاقه به یادگیری بیشترسئوال شود،توانایی های دانش آموزان رادریابندودرمسیردرست هدایت کنندبادرنظرگرفتن تفاوتهای فردی برای هردانش آموز،درس خودراباسطح علمی دانش آموزان ،آماده کنندوهرکجاکه لازم باشدبه آموزش انفرادی روی آورند،سرعت تدریس رامتناسب باپیشرفت دانش آموزان تنظیم نمایندتاانگیزه دانش آموزان به تحصیل کم نشود.تدریس ضعیف اغلب خستگی وناامیدی دانش آموزان راموجب می شود.برای هریک ازدانش آموزان کاری درنظربگیرندوبه این دلیل که بامهارتهای متفاوت آنهاتناسب داردبه فعالیت برانگیخته می شوند.

منابع ومآخذ

1- پوریان،محمود(1383) ،نشریه ماهنامه آموزشی – تربیتی ÷یوند،شماره 304،تهران:وزارت آموزش وپرورش.

2- سوادکوهی،علی اصغر(1385) ،نشریه ماهنامه آموزشی –تربیتی پیوند،شماره326،تهران:وزرات آموزش وپرورش.

3- شانگ،دال ودیگران،ترجمه:کبیری،مسعود(1385) ،نشریه رشدمشاورمدرسه،شماره3،تهران:انتشارات کمک آموزشی.

4- شیخ ،ناصر(1386) ،نشریه هفته نامه خبری – تحلیلی وآموزشی نگاه،شماره 328،تهران:وزارت آموزش وپرورش.

5- فضلی خانی،منوچهر(1382) ،راهنمای عملی روشهای مشارکتی وفعال درفرآیندتدریس،تهران:آزمون نوین.

6- فضلی خانی،منوچهرودیگران(1384) ،برگزیده مقالات وتجارب راهنمایی – مشاوره ای معلمان،تهران :انتشارات عابد.

7- کلینکه،کریس.آل .ترجمه:محمدخانی،شهرام(1380)مهارتهای زندگی،تهران:انتشارات سپندهنر.

8- کیامرئی،آذر(1382)چکیده مقالات بهداشت روانی کودکان ونوجوانان،

9- محمودی راد،فرح(1383) ،نشریه ماهنامه آموزشی تربیتی پیوند،شماره 303،تهران:وزارت آموزش وپرورش.